Nếu trung tâm ngoại ngữ – tin học là “sân chơi kỹ năng”, thì Trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập là “bệ đỡ” cho trẻ khuyết tật và người học có nhu cầu đặc biệt.
Từ 20/02/2023, Thông tư 20/2022/TT-BGDĐT chính thức có hiệu lực, thay thế cơ chế cũ và đặt lại “luật chơi” cho loại hình trung tâm rất đặc thù này.
Bài viết này không đi theo kiểu “chép điều luật”, mà tập trung vào những ý mà người làm quản lý giáo dục, nhà đầu tư xã hội, trường học và phụ huynh cần nắm nếu muốn thành lập, hợp tác hoặc sử dụng dịch vụ của Trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập.
1. Trung tâm đứng ở đâu trong hệ thống giáo dục?
Theo Thông tư 20, đây là cơ sở giáo dục thuộc hệ thống giáo dục quốc dân, có tư cách pháp nhân, con dấu và tài khoản riêng, chịu sự quản lý trực tiếp của Sở Giáo dục và Đào tạo.
Trung tâm được tổ chức theo 2 loại hình:
-
Công lập: Nhà nước đầu tư, bảo đảm điều kiện hoạt động, đại diện chủ sở hữu.
-
Tư thục: Do nhà đầu tư trong nước hoặc nước ngoài bỏ vốn và tự bảo đảm điều kiện hoạt động.
Như vậy, đây không phải là mô hình “lớp kỹ năng tư nhân” đơn giản. Mỗi trung tâm là một tổ chức giáo dục độc lập, có địa vị pháp lý rõ ràng, có trách nhiệm giải trình với Sở GD&ĐT và các cơ quan liên quan.
2. Nhiệm vụ cốt lõi: đánh giá – can thiệp – hỗ trợ hòa nhập
Thông tư 20 “đóng khung” nhiệm vụ của Trung tâm theo hướng rất rõ: trung tâm là đơn vị chuyên môn hỗ trợ giáo dục hòa nhập cho người khuyết tật, không phải chỉ là nơi giữ trẻ hoặc dạy kỹ năng rời rạc.
Một số nhóm nhiệm vụ chính bao gồm:
Đánh giá, phân loại nhu cầu giáo dục
-
Xác định khả năng, mức độ khiếm khuyết hoặc suy giảm chức năng.
-
Tư vấn lựa chọn phương thức giáo dục phù hợp (chuyên biệt, hòa nhập, kết hợp…).
Can thiệp sớm và hỗ trợ học sinh khuyết tật
-
Tổ chức dạy học mầm non, phổ thông chuyên biệt để học sinh đủ điều kiện hòa nhập.
-
Hỗ trợ rèn kỹ năng đặc thù, kỹ năng sống phù hợp với từng dạng khuyết tật.
Hỗ trợ nhà trường – gia đình – cộng đồng
-
Hỗ trợ xây dựng kế hoạch giáo dục cá nhân cho học sinh khuyết tật.
-
Tư vấn cho giáo viên, phụ huynh về phương pháp chăm sóc, giáo dục.
-
Tham gia huy động học sinh khuyết tật đến trường, phối hợp với cơ sở trợ giúp xã hội.
Đây là điểm khác hẳn mô hình “trung tâm trị liệu tư nhân”: Trung tâm theo Thông tư 20 hoạt động trong mạng lưới chính thức, gắn với hệ thống trường mầm non – phổ thông và quản lý nhà nước.
3. Tổ chức dạy học: tối đa 12 học sinh/lớp và kế hoạch giáo dục cá nhân
Về hoạt động dạy học, Thông tư 20 nhấn mạnh vài “nút” rất quan trọng:
Mỗi lớp không quá 12 học sinh
-
Lớp được sắp xếp dựa trên khả năng, nhu cầu và kết quả giáo dục năm trước (nếu có).
-
Mục tiêu là đảm bảo mỗi học sinh đều được quan tâm cá thể, tránh quá tải.
Kế hoạch giáo dục của Trung tâm
-
Xây dựng trên nền chương trình giáo dục mầm non/phổ thông do Bộ GD&ĐT ban hành.
-
Kèm theo các nội dung giáo dục kỹ năng đặc thù phù hợp với từng đối tượng.
Kế hoạch giáo dục cá nhân (IEP)
-
Giáo viên phối hợp với cha mẹ/người giám hộ để lập kế hoạch giáo dục cá nhân theo từng năm học.
-
Từ kế hoạch cá nhân, giáo viên thiết kế bài dạy, cách kiểm tra – đánh giá phù hợp.
Đây là điểm mà nhiều địa phương, nhiều phụ huynh sẽ quan tâm: trẻ khuyết tật không mất quyền tiếp cận chương trình chung, nhưng được tổ chức dạy học theo phương thức chuyên biệt và “may đo” cho từng em.
4. Tuyển sinh và xây dựng kế hoạch hỗ trợ trên địa bàn
Trung tâm không tuyển sinh “tùy hứng”. Thông tư yêu cầu:
-
Hằng năm, Trung tâm phải xây dựng kế hoạch tuyển sinh học sinh khuyết tật, trình Sở GD&ĐT phê duyệt (đối với công lập) hoặc báo cáo (đối với tư thục).
-
Công khai kế hoạch tuyển sinh, tiêu chí và quy trình.
-
Giám đốc Trung tâm chịu trách nhiệm về tính minh bạch, công bằng, khách quan trong tuyển sinh.
-
Sở GD&ĐT và phòng GD&ĐT có trách nhiệm tổng hợp nhu cầu hỗ trợ giáo dục hòa nhập trên địa bàn, làm căn cứ để Trung tâm lập kế hoạch.
Điểm này giúp tránh tình trạng trung tâm hoạt động tách rời hệ thống, chỉ nhận những trường hợp dễ, bỏ qua các nhóm khó hoặc ít “khả năng chi trả”.
5. Một số vướng mắc thực tế dễ gặp
Từ góc độ thực thi, những “điểm gãy” thường xuất hiện ở:
Nhầm lẫn giữa trung tâm theo Thông tư 20 và cơ sở trị liệu tư nhân
Nhiều nơi mở phòng can thiệp sớm, vật lý trị liệu, tâm lý học đường… nhưng không phải Trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập trong nghĩa của Thông tư 20. Khi truyền thông sai, phụ huynh hiểu sai, cơ quan quản lý kiểm tra sẽ phát sinh tranh chấp.
Thiếu kết nối với hệ thống trường phổ thông
Trung tâm làm rất tốt phần chuyên biệt nhưng không có cơ chế phối hợp, bàn giao thông tin, kế hoạch giáo dục cá nhân cho trường, khiến quá trình hòa nhập bị đứt đoạn.
Hồ sơ, báo cáo không đầy đủ
Trung tâm là đơn vị thuộc hệ thống giáo dục quốc dân, phải thực hiện chế độ kế hoạch, báo cáo, kiểm tra giống các cơ sở giáo dục khác. Nhiều đơn vị tư thục quen cách làm “linh hoạt” nên dễ thiếu báo cáo, thiếu lưu trữ hồ sơ chuyên môn.
Lời khuyên của luật sư cho đơn vị muốn thành lập hoặc hợp tác với Trung tâm
1. Xác định rõ mô hình
-
Nếu muốn đi đúng “Trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập” theo Thông tư 20, phải xây dựng mô hình gắn chặt với Sở GD&ĐT, chấp nhận cơ chế quản lý nhà nước, chương trình, báo cáo.
-
Nếu chỉ muốn làm cơ sở can thiệp, trị liệu, tư vấn kỹ năng → cần chọn loại hình pháp lý khác (phòng khám, cơ sở trợ giúp xã hội, doanh nghiệp dịch vụ…), tránh “gắn nhãn” sai.
2. Xây dựng chiến lược chuyên môn trước, đầu tư cơ sở vật chất sau
Điều cốt lõi của trung tâm là đánh giá – lập kế hoạch – hỗ trợ hòa nhập, không phải phòng ốc hoành tráng. Nên ưu tiên đội ngũ có kinh nghiệm giáo dục đặc biệt, tâm lý, phục hồi chức năng, rồi mới mở rộng quy mô.
3. Thiết lập quy chế phối hợp 3 bên: Trung tâm – Trường học – Gia đình
-
Nên có mẫu biên bản phối hợp với các trường trên địa bàn để chia sẻ thông tin IEP, kết quả đánh giá, lộ trình hòa nhập.
-
Đồng thời, có quy trình làm việc với phụ huynh: tiếp nhận – đánh giá – tư vấn – ký cam kết phối hợp.
4. Kiểm tra chặt chẽ truyền thông – cam kết dịch vụ
-
Mọi thông tin quảng bá dịch vụ cần bám đúng chức năng, nhiệm vụ của trung tâm.
-
Tránh tuyệt đối các câu kiểu “chắc chắn khỏi”, “đảm bảo hòa nhập 100%”, “cam kết cải thiện trong X tháng” – vừa rủi ro pháp lý, vừa không phù hợp đạo đức nghề nghiệp trong giáo dục người khuyết tật.
